Choć z informacji funkcjonujących w przestrzeni medialnej można czasem wywnioskować, że kredyty frankowe są jednolitą kategorią, to wcale tak nie jest. Banki oferowały różne rodzaje kredytów powiązanych w określony sposób z kursem franka szwajcarskiego (CHF). Podstawowy podział polega na rozróżnieniu kredytu indeksowanego kursem franka szwajcarskiego od kredytu denominowanego i właśnie na objaśnieniu różnic między tymi dwoma typami kredytów chcemy skupić się w tym artykule. Na początek zaznaczmy, że w polskim prawie nie ma definicji kredytu indeksowanego ani denominowanego, a są to typy kredytów wykształcone przez praktykę obrotu. Co więcej, do czasu wejścia w życie tzw. ustawy antyspreadowej (weszła w życie w sierpniu 2011 roku) pojęcia te nie występowały nawet w prawie bankowym. Z tego powodu poniższy opis opiera się na cechach, które wykazują tego typu umowy stosowane w praktyce bankowej, szczególnie w okresie największej popularności kredytów frankowych.

W artykule wskażemy jak różnice między kredytem indeksowanym a denominowanym przekładają się na dochodzenie roszczeń przez kredytobiorców w drodze pozwów przeciwko bankom i szanse powodzenia w sądzie. Jeżeli szukasz odpowiedzi na inne pytania dotyczące spraw frankowych, zapoznaj się z naszym Q&A albo napisz do nas na adres e-mail: frankowicze@adwokat-kirchniawy.pl

1.  KREDYT INDEKSOWANY

W umowie kredytu indeksowanego kwota kredytu podana jest w złotych. Charakterystycznym elementem umowy kredytu indeksowanego jest klauzula indeksacyjna. Zakłada ona, że w dniu wypłaty kwota kredytu przeliczana jest ze złotych na franki według kursu kupna ustalonego przez bank na dany dzień (zwykle dzień wypłaty), a następnie kwota we frankach, uzyskana z tego rachunku, jest – w celu ustalenia aktualnego salda (poziomu zadłużenia) – przeliczana z powrotem na złote, tym razem według kursu sprzedaży ustalonego przez bank na dany dzień. Saldo kredytu (poziom zadłużenia) obliczane jest każdego dnia i zmienia się wraz z kursem franka szwajcarskiego. Spłata kredytu następuje w złotych.

Poniżej prezentujemy przykładową klauzulę indeksacyjną stosowaną przez jeden z banków:

Jeżeli w Twojej umowie kredytowej znajduje się podobne postanowienie, które wskazuje, że zastosowano klauzulę indeksacyjną, to istnieją duże szanse na skuteczne zakwestionowanie ważności umowy kredytowej w postępowaniu przed sądem. Sądy bowiem generalnie uznają, że klauzule indeksacyjne – z powodu zastosowania jednostronnej i arbitralnej metody wyznaczania kursów – są postanowieniami niedozwolonymi (abuzywnymi) i nie wiążą stron. Stwierdzenie abuzywności klauzuli indeksacyjnej może – w zależności od przyjętej przez sąd wykładni oraz żądania zawartego w pozwie – doprowadzić do dwojakich rezultatów:

1) uznanie, że umowa wiąże strony w pozostałym zakresie, czyli z wyłączeniem samej klauzuli indeksacyjnej („odfrankowienie” umowy);

2) uznanie, że umowa jest nieważna w całości i nie wiąże stron w jakiejkolwiek części („unieważnienie” umowy).

Pierwszy scenariusz, czyli odfrankowienie umowy polega na tym, że przyjmujemy, że kredytobiorca otrzymał kredyt na sumę nominalną określoną w złotych wskazaną w umowie, z zastosowaniem oprocentowania umownego (LIBOR). Aby ustalić aktualny poziom zadłużenia trzeba od kwoty nominalnej odjąć dotychczas dokonane spłaty. Jeżeli z rachunku wychodzi, że kredytobiorca spłacił więcej niż powinien, to bank powinien zwrócić kwotę nadpłaty. Jeżeli natomiast z rachunku wychodzi, że kredytobiorca nie spłacił jeszcze całości sumy kredytu, to pozostałą część spłaca w terminach określonych w umowie, z oprocentowaniem ustalonym w umowie kredytu. Odfrankowienie umowy jest więc rozwiązaniem bardzo korzystnym dla frankowicza. Zastrzegamy jednak, że z uwagi na ostatnio wydany wyrok Sądu Najwyższego, o którym pisaliśmy w osobnym artykule, zastosowanie przez sąd tego scenariusza staje się obecnie coraz mniej prawdopodobne.

Drugi wariant, czyli unieważnienie umowy kredytu, polega na tym, że przyjmuje się, że wszystko co kredytobiorca zapłacił bankowi jest tzw. świadczeniem nienależnym. Tak samo traktuje się kwotę kredytu wypłaconą przez bank na rzecz kredytobiorcy. W efekcie strony są zobowiązane do wzajemnego zwrotu świadczeń – z uwzględnieniem jednak przedawnienia, które dla roszczeń kredytobiorcy jest liczone odrębnie od dnia każdej spłaty i wynosi 10 lat w odniesieniu do rat spłaconych przed lipcem 2018 roku oraz 6 lat w odniesieniu do późniejszych rat, a natomiast dla banku wynosi 3 lata i według obecnie przeważającej linii orzeczniczej liczy się je od dnia wypłaty środków kredytu.

W odrębnym artykule wskazywaliśmy, że – idąc za konkluzjami wyroku TSUE w sprawie C-260/18 (sprawa Dziubak) – sądy przyjmują, że unieważnienie umowy w całości zależy od wyraźnego wyrażenia woli kredytobiorcy, że chce, aby uznać umowę za nieważną. Kredytobiorca może zdecydować o utrzymaniu umowy w mocy, zgadzając się następczo na pozostawienie w niej klauzuli indeksacyjnej. Rodzi to pewnego rodzaju ryzyka, na które wskazywaliśmy we wcześniejszym opracowaniu.

2. KREDYT DENOMINOWANY

W umowie kredytu denominowanego kwota kredytu podana jest we frankach szwajcarskich. Wypłata kredytu następuje jednak w złotych, według kursu ustalonego przez bank na określony dzień (zwykle dzień wypłaty, bądź dzień poprzedzający). Aktualne saldo (poziom zadłużenia) wyrażony jest we frankach. Raty kredytu formalnie wyrażone są we frankach, lecz faktycznie spłata następuje w złotych, po przeliczeniu raty według kursu ustalonego przez bank na określony dzień (zwykle dzień spłaty). Zastrzegamy jednak, że przedstawiony przez nas schemat jest tylko jednym z możliwych wariantów denominacji – banki stosowały w tym zakresie różnorodne rozwiązania, które często upodabniały kredyt denominowany do indeksowanego (jest to następstwo braku definicji tego rodzaju kredytów, stąd są one do pewnego stopnia „płynne”). Poniżej prezentujemy przykładową klauzulę denominacyjną stosowaną przez jeden z banków w umowach frankowych.

Mimo że sądy przychylają się do poglądu, że klauzule denominacyjne są postanowieniami niedozwolonymi (abuzywnymi), to skuteczne dochodzenie roszczeń frankowiczów przy kredytach denominowanych jest bardziej skomplikowane niż przy kredycie indeksowanym (choć to również zależy od konkretnej treści umowy). Jeżeli klauzula denominacyjna w Twojej umowie jest podobna do przedstawionego przez nas przykładu, to możliwe są dwa rozwiązania. Pierwsze polega na eliminacji z umowy wyłącznie metody określania kursu walut do przeliczeń. W takim wypadku kwota kredytu pozostaje wyrażona we frankach, a spłata następuje albo bezpośrednio we frankach albo w złotych, ale według kursu NBP. Powstaje też kwestia odpowiedniego rozliczenia dotychczas dokonanych spłat z uwzględnieniem już nie kursu samowolnie wskazanego przez bank, lecz kursu NBP, co prowadzi do zmniejszenia faktycznego poziomu zadłużenia kredytobiorcy.

Drugi wariant to dochodzenie unieważnienia całej umowy. Jest to możliwe również przy kredycie denominowanym, lecz wymaga wykazania, że klauzula denominacyjna jest pozorna, a stronom od początku chodziło tak naprawdę o kredyt złotówkowy. Ważne w tym zakresie są okoliczności konkretnego przypadku, na które musi w tym wypadku wskazywać pozew, a powodzenie sprawy zależy do pewnego stopnia m.in. od treści zeznań świadków. Tak jak jednak pisaliśmy – umowy kredytu denominowanego funkcjonujące w obrocie są bardzo zróżnicowane, a część banków przykładowo wprost wpisywała w umowy postanowienia wykluczające wypłatę albo spłatę kredytu we frankach. Takie rozwiązanie działa na korzyść stanowiska, że mamy do czynienia z umową jedynie pozornie walutową, co zwiększa szansę na skuteczne dochodzenie pozwem unieważnienia umowy. Konsekwencje unieważnienia umowy kredytu denominowanego przedstawiają się identycznie jak przy kredycie indeksowanym – pojawia się potrzeba wzajemnego zwrotu świadczeń, które przedawniają się na zasadach wyjaśnionych już wyżej.

PODSUMOWANIE DLA FRANKOWICZÓW

Mamy nadzieję, że niniejsze opracowanie okaże się pomocne. Jeżeli potrzebujecie Państwo dodatkowych wyjaśnień, zapraszamy do kontaktu osobistego w biurze Kancelarii Adwokackiej Magdaleny Kirchniawy we Wrocławiu lub w Kędzierzynie-Koźlu, a także telefonicznego lub za pośrednictwem poczty e-mail (frankowicze@adwokat-kirchniawy.pl). Bezpłatnie przeanalizujemy Państwa umowę, określimy szanse powodzenia, podpowiemy jakie roszczenia Państwu przysługują oraz o jakie warto wystąpić w pozwie, wyjaśnimy jak przebiegać będzie postępowanie oraz z jakimi kosztami będzie się wiązać.

Kancelaria Adwokacka

adwokat Magdalena Kirchniawy

Artykuł  KREDYT INDEKSOWANY A DENOMINOWANY  (FRANKOWICZE) opublikowano dnia 11 maja 2020 roku na stronie internetowej: Kancelaria Adwokacka adwokat Magdalena Kirchniawy Kędzierzyn-Koźle Wrocław