WYROK TSUE W SPRAWIE C-260/18 (SPRAWA DZIUBAK) – NAJWAŻNIEJSZE WNIOSKI DLA FRANKOWICZÓW

Prawdopodobnie każdy kredytobiorca mający umowę kredytu frankowego słyszał o tym, że 3 października 2019 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał wyrok w sprawie C-260/18 (sprawa Dziubak). W przestrzeni medialnej funkcjonują różnorodne analizy tego wyroku. Nie ze wszystkimi z nich można się zgodzić. W niniejszym artykule chcemy w możliwie najbardziej zwięzły sposób zaprezentować najważniejsze aspekty wyroku, wskazując też na ich praktyczne konsekwencje. Już na wstępie zaznaczamy, że wyrok TSUE jest bardzo korzystny dla frankowiczów i należy się spodziewać, że jego oddziaływanie na orzecznictwo polskich sądów w sprawach frankowych będzie (a właściwie to już jest) ogromne. Widać to na przykładzie wyroków Sądu Najwyższego, które ukazały się już po dniu 3 października 2019 r. (m.in. wyrok z 11 grudnia 2019 r.).

1. UNIEWAŻNIENIE UMOWY KREDYTU FRANKOWEGO PO USUNIĘCIU Z NIEJ KLAUZUL PRZELICZENIOWYCH

Prawdopodobnie najważniejszym pytaniem, które zadano TSUE w sprawie Państwa Dziubaków, jest to, czy w świetle art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 dopuszczalne jest, aby po usunięciu z umowy kredytu frankowego niedozwolonych (abuzywnych) klauzul przeliczeniowych (indeksacyjnych albo denominacyjnych) uznać, że cała umowa kredytu frankowego jest nieważna. TSUE uznał, że jeżeli po usunięciu z umowy kredytu frankowego klauzul przeliczeniowych, umowa nie może dalej obowiązywać (bo staje się niewykonalna), to powinno się przyjąć, że umowa nie wiąże stron (jest nieważna w całości). Istotne jest przy tym, że TSUE wyraził pogląd, że klauzule przeliczeniowe (indeksacyjne albo denominacyjne) w umowach kredytów frankowych dotyczą głównego przedmiotu umowy, a ich usunięcie z umów powoduje, że „możliwość utrzymania obowiązywania przedmiotowej umowy kredytu wydaje się w tych okolicznościach niepewna”. Należy wyciągnąć stąd wniosek, że zdaniem TSUE regułą powinno być unieważnienie całej umowy kredytu frankowego, jeżeli znajdują się w niej niedozwolone (abuzywne) klauzule przeliczeniowe. TSUE z zasady odrzuca więc opcję „odfrankowienia” umowy.

Stanowisko TSUE w tym zakresie jest szczególnie ważne z perspektywy frankowiczów, ponieważ przed wydaniem wyroku w sprawie C-260/18 (sprawa Dziubak) polskie sądy bardzo ostrożnie podchodziły do możliwości unieważnienia umowy kredytu frankowego. Dosyć wspomnieć, że Sąd Najwyższy pierwszy raz uznał, że umowa kredytu frankowego (indeksowanego) jest w całości nieważna po usunięciu z niej klauzuli indeksacyjnej dopiero w wyroku z dnia 11 grudnia 2019 r., właśnie w efekcie wyroku TSUE w sprawie C-260/18.

TSUE odnosił się również do tego, czy sąd może odstąpić od unieważniania umowy kredytu frankowego w całości, jeżeli oceni, że miałoby to niekorzystne skutki dla kredytobiorcy (konsumenta). W tym zakresie odpowiedź TSUE była wyjątkowo przychylna dla frankowiczów, ponieważ stwierdził, że wszystko zależy od decyzji kredytobiorcy (konsumenta). Jeżeli kredytobiorca domaga się unieważnienia umowy, to sąd nie może tego roszczenia nie uwzględnić z powołaniem na ewentualną niekorzystność tego rozwiązania dla frankowicza. Wynika z tego też inny wniosek, a mianowicie, że kredytobiorca może wyrazić dobrowolną zgodę na utrzymanie w mocy niedozwolonego postanowienia.

2. DOPUSZCZALNOŚĆ ZASTĘPOWANIA PRZEZ SĄD POSTANOWIEŃ NIEDOZWOLONYCH PRZEPISAMI DYSPOZYTYWNYMI

TSUE odpowiadał również na pytanie o to, czy w świetle dyrektywy 93/13 dopuszczalne jest, aby – po stwierdzeniu, że umowa zawiera klauzule abuzywne – sąd zaingerował w treść umowy kredytu frankowego ten sposób, że niedozwoloną (abuzywną) klauzulę przeliczeniową zastąpił postanowieniem wynikającym z tzw. przepisów dyspozytywnych (są to przepisy ustaw, które znajdują zastosowanie, gdy strony w umowie nie uregulują wprost określonej kwestii). W tym aspekcie TSUE wyjaśnił, że sankcja przewidziana dyrektywą 93/13 względem postanowień niedozwolonych polega na tym, że usuwa się z umowy wyłącznie postanowienia niedozwolone, nie czyniąc w niej żadnych innych modyfikacji. Chodzi o to, że umowa ma obowiązywać w niezmienionej treści, poza usunięciem z niej postanowień niedozwolonych (chyba że po ich usunięciu jest niewykonalna, wtedy powinna być unieważniona w całości – patrz pkt 1). Co do zasady niedopuszczalne jest zastępowanie klauzul abuzywnych przepisami dyspozytywnymi, jak też „kreowanie” zastępczych postanowień umowy na podstawie zasad słuszności. To ostatnie zastrzeżenie wynika z tego, że art. 56 Kodeksu cywilnego pozwala na wyprowadzanie określonych skutków umowy z zasad współżycia społecznego oraz ustalonych zwyczajów.

Od powyższej reguły jest jeden wyjątek. Chodzi o sytuację, gdy unieważnienie umowy powoduje niekorzystne następstwa dla kredytobiorcy (konsumenta), a obie strony (kredytobiorca i bank) zgodzą się na zastąpienie postanowienia niedozwolonego przepisem dyspozytywnym. Z perspektywy frankowiczów kluczowe jest więc to, że – nawet w tej wyjątkowej sytuacji – do ewentualnego zastąpienia niedozwolonej klauzuli przeliczeniowej wymagana jest ich zgoda.

Tak wyraźne stanowisko TSUE w tym przedmiocie jest również niezwykle istotne dla frankowiczów, ponieważ polskie sądy bardzo często starały się szukać „kompromisowych” rozwiązań – pozwalających utrzymać umowę w mocy – dokonując różnego rodzaju modyfikacji w treści umowy kredytu frankowego, nie raz z bardzo wątpliwą do tego podstawą prawną (np. wyprowadzając z przepisów prawa wekslowego związanie stron umowy kredytu frankowego kursem średnim NBP).

Kancelaria Adwokacka

adwokat Magdalena Kirchniawy

Artykuł WYROK TSUE W SPRAWIE C-260/18 (SPRAWA DZIUBAK) – NAJWAŻNIEJSZE WNIOSKI DLA FRANKOWICZÓW opublikowano dnia 18 maja 2020 roku na stronie internetowej: Kancelaria Adwokacka adwokat Magdalena Kirchniawy Kędzierzyn-Koźle Wrocław