Tarcza antykryzysowa 4.0 i zmiany w kodeksie karnym

Prezydent 24 czerwca 2020 roku podpisał Tarczę 4.0, która tego samego dnia weszła w życie (z paroma wyjątkami). Wprowadza ona dalsze rozwiązania które mają stanowić remedium w walce z koronawirusem. Jest jednak coś, co z pandemią nie ma nic wspólnego, a co także zostało zmienione. Chodzi mianowicie o zmiany w kodeksie karnym i ulokowanym w nim przepisie umożliwiającym sędziemu wymierzenie łagodniejszej kary dla sprawcy niż kara ograniczenia wolności do lat 8 (art. 37a). Dotychczas była to pewna forma polityki liberalizującej zasady wymierzania kar, przez ograniczenie stosowania kary „więzienia” (zarówno w postaci bezwzględnej jak i z warunkowym zawieszeniem).

Katalog przestępstw, które były (i są nadal) objęte tym dobrodziejstwem jest szeroki, mimo że ograniczał się tylko do tych przepisów, które przewidują sankcję jednorodzajową (a więc tylko karę pozbawienia wolności do 8 lat). Zastosowanie tego przepisu do innych przestępstw, które już same w sobie przewidywały łagodniejsze kary, byłoby bezcelowe.

Oznacza to, że sędzia mógł według swojego uznania zamiast kary pozbawienia wolności (do 8 lat) orzec grzywnę (w rozmiarze od 10 do 540 stawek) lub karę ograniczenia wolności (od miesiąca do 2 lat) w sprawach:

- jazdy w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego (178a § 1 k.k.)

- ponownego prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości albo w trakcie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów (178a § 4 k.k.)

- spowodowania wypadku w komunikacji (art. 177 k.k.)

- udziału w bójce przy użyciu niebezpiecznego narzędzia (art. 159 k.k.)

- przerwania ciąży (tzw. aborcja) – art. 152 k.k.

- nieumyślnego spowodowania śmierci (art. 155 k.k.);

- nieumyślnego spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 § 2 k.k.);

- narażenia na niebezpieczeństwo utraty życia czy ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 160 § 1 i 2 k.k.),

Przypomnijmy, dotychczas przepis ten miał brzmienie:

„Jeżeli ustawa przewiduje zagrożenie karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, można zamiast tej kary orzec grzywnę albo karę ograniczenia wolności, o której mowa w art. 34 § 1a pkt 1 lub 4.”

obecnie będzie on o wiele bardziej skomplikowany, ma bowiem wyglądać następująco:

§ 1. Jeżeli przestępstwo jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, a wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku, sąd może zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 3 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 100 stawek dziennych, jeżeli równocześnie orzeka środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek.

§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje się do sprawców, którzy popełniają przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego oraz sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym.

Jakie są konsekwencje tej zmiany? Duże.

O ile dotychczas sąd nie był związany żadnymi sztywnymi ograniczeniami w zakresie korzystania z dobrodziejstwa z 37a k.k. o tyle teraz musi prowadzić dosyć karkołomny sposób myślowy.

Po pierwsze – dotychczas łagodniejsze sankcje orzekane „zamiast” kary pozbawienia wolności były oceniane przez sąd, zgodnie z jego przekonaniem i oceną zebranego w sprawie materiału dowodowego. Teraz ustawodawca, w tym konkretnym przypadku, wprowadził tzw. dolny próg kary, co powoduje, że sędzia nie ma już pełnej swobody w tym zakresie i nie może wymierzyć przykładowo kary jednego miesiąca ograniczenia wolności lub grzywny w wymiarze mniejszym niż 100 stawek dziennych, ponieważ te kary nie przekraczają „progu”.

Po drugie – co jest już szeroko komentowane w doktrynie i mediach – sędzia najpierw w procesie myślowym musi (nawet czysto hipotetycznie) uznać, że sprawca zasługuje na karę roku pozbawienia wolności, ażeby chwilę później zmienić ukształtowane w ten sposób zdanie i sankcję zamienić na jedną z kar wolnościowych.

Po trzecie – do przepisu wprowadzono kolejne obostrzenie, a mianowicie takie, że fakultatywne kary wolnościowe można orzec tylko wtedy kiedy równocześnie orzeka się środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek, powoduje to dalsze zaostrzenie odpowiedzialności karnej za konkretny czyn.

Co to w praktyce oznacza? Pozostając obiektywną muszę stwierdzić, że dotychczasowa zasada prymatu kar wolnościowych zostanie mocno ograniczona. Oczywiście nadal będzie można warunkowo umorzyć postepowanie karne, warunkowo zawiesić karę lub nadzwyczajnie ją złagodzić albo orzec zamiast kary pozbawienia wolności grzywnę lub karę ograniczenia wolności, ale w przypadku tej ostatniej „opcji” nie będzie już daleko idącej swobody sędziowskiej, bowiem wymierzenie grzywny lub kary ograniczenia wolności będzie wiązać się z obligatoryjnym orzeczeniem środka karnego, środka kompensacyjnego lub przypadku.

Z uwagi na fakt, że z pytaniem dotyczącym tej nowelizacji zwrócił się do mnie lekarz, pozwolę sobie przytoczyć przykład istotny dla tej grupy zawodowej. I tak, za przestępstwo związane z szeroko rozumianym błędem lekarskim, na skutek którego pacjent zmarł, albo doznał ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, sąd może orzec grzywnę (i tu nieco wyższą niż mógł dotychczas bo powyżej 100 stawek dziennych, a było 10) albo kare ograniczenia wolności (tu także surowszą, bo co najmniej w wymiarze 3 miesięcy - dotychczas był to miesiąc)  ale obok którejś z tych kar obligatoryjnie musi nałożyć (według uznania) środek kompensacyjny, przepadek albo któryś z przykładowo wymienionych środków karnych:

- zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej (art. 39 pkt 2 k.k.), który orzeka się w latach od roku do lat 15

- świadczenie pieniężne (art. 39 pkt 7 k.k.)

- podanie wyroku do publicznej wiadomości (art. 39 pkt 8 k.k.).

Według starego porządku prawnego sąd mógłby „zatrzymać się” tylko na grzywnie przykładowo w wysokości 10 stawek dziennych, albo karze 1 miesiąca ograniczenia wolności (przy czym jest to założenie tylko czysto hipotetyczne). Tymczasem obecnie, kara grzywny w takim przypadku wynosić będzie co najmniej 100 stawek dziennych, natomiast kara ograniczenia wolności zostanie orzeczona co najmniej w wymiarze 3 miesięcy. Ponadto zostanie także orzeczony któryś z ww. środków karnych, ewentualnie przepadek lub środek kompensacyjny. 

Powyższe oznacza, że o ile zostały zaostrzone przepisy związane z sędziowskim wymiarem kary, o tyle nie można powiedzieć (co ostatnio dosyć często słyszę) że w wyniku tej nowelizacji lekarz może być tylko skazany na karę pozbawienia wolności. Wszystko zależy od okoliczności sprawy, stopnia zawinienia i innych istotnych argumentów podnoszonych w ramach obrony w postępowaniu karnym. Opcji jest wiele.

Pozostaje jedynie pytanie retoryczne, czy aby na pewno w tym kierunku powinna zmierzać szeroko rozumiana reforma i czy ustawodawca nie powinien rozważyć innych metod dyscyplinowania lekarzy czy wprowadzenia środków zmniejszających prawdopodobieństwo wystąpienia błędu lekarskiego, jak chociażby przez udział w obowiązkowych dodatkowych szkoleniach, zwiększenie nakładów finansowych na służbę zdrowia. Wydaje się, że byłoby to lepsze rozwiązanie niż przez zaostrzanie odpowiedzialności karnej podsądnych.

Mam nadzieje, że artykuł wyjaśnił nieco meandry skomplikowanych przepisów i skutków nowelizacji, jeżeli jednak pojawiłyby się jakieś pytania – zapraszam do kontaktu.

Kancelaria Adwokacka

adwokat Magdalena Kirchniawy

Artykuł Tarcza antykryzysowa 4.0 i zmiany w kodeksie karnym opublikowano dnia 25 czerwca 2020 roku na stronie internetowej: Kancelaria Adwokacka adwokat Magdalena Kirchniawy Kędzierzyn-Koźle Wrocław